به مناسبت بازگشت لوح به ایران عزیز
منشور کورش هخامنشی، کهن‌ترین بیانیه حقوق بشرِ شناخته شده جهان و سند سربلندی ایرانیان از همزیستی آشتی‌جویانه و گرامیداشتِ
باورها و اندیشه‌های همه مردمان تابعه در هنگامه بنیادگذاری نخستین امپراطوری جهان است.
دنیای باستان همواره از
آتش جنگ‌ها و یورش‌های بی‌پایان در رنج بوده است و کشورهای آشتی‌جو نیز
ناچار بوده‌اند تا برای رهایی مردمان خود از تاخت‌و‌تاز‌های همیشگی
همسایگان ناآرام، به رویارویی و چیرگی بر آنان بپردازند.
 اما مهم این است که پیروزمندانِ میدان نبرد و چیره‌شدگان بر شهرها، چگونه با سپاه شکسته و مردم فرودست رفتار می‌کرده‌اند؟‌
تاریخنامه‌های بشری
بازگوکننده رفتار نیک کورش بزرگ، پادشاه نیرومندترین کشور آنروز جهان، و
کنش‌های ستیزنده دیگر فرمانروایان گیتی بوده است.

در سال 1258 خورشیدی/ 1879 میلادی، به دنبال کاوش‌های
گروه انگلیسی در معبد بزرگ اِسَـگیلَـه (نیایشگاه مَـردوک، خدای بزرگ
بابلی) در شهر باستانی بـابِـل در میاندورود (بین‌النهرین) استوانه‌ای از
گل پخته بدست باستان‌شناسی کـلدانی به نام
«هرمز رسـام»



پیدا شد که امروزه در موزه بریتانیا در شهر لندن نگهداری می‌شود.
بررسی‌های نخستین نشان می‌داد که گرداگرد این استوانه
گِـلین را نوشته‌هایی به خط و زبان بابلی نو (اَکَـدی) در برگرفته است که
گمان می‌رفت نبشته‌ای از فرمانروایان آشور و بابِـل باشد. اما بررسی‌های
بیشتری که پس از گرته‌برداری و آوانویسی و ترجمه آن انجام شد، نشان داد که
این نبشته در سال 538 پیش از میلاد به فرمان کورش بزرگ هخامنشی (550-530
پ‌م.) و به هنگام ورود به شهر بابل نویسانده شده است. از زمان نگارش این
فرمان تا به امروز (1384) 2545 سال می‌گذرد.
 

 

منشور کورش هخامنشی
متن کامل

1. «کورش» (در بابلی: ‹کو- رَ – آش›)، شاه جهان، شاه
بزرگ، شاه توانمند، شاه «بـابِـل» ‹با- بی- لیم›، شاه «سـومـر» ‹شو- مـِ-
ری› و «اَکَّـد» ‹اَ‌ک- کـَ- دی- ای›، …
2. ... همه جهان
از اینجا تا پایان سطر نوزدهم، نه از زبان کورش، بلکه به
روایت ناظری ناشناخته که می‌تواند نظر اهالی و بزرگان بابل باشد، بازگو
می‌شود.
3. ... مرد ناشایستی به فرمانروایی کشورش رسیده بود.
4. او آیین‌های کهن را از میان برد و چیزهای ساختگی بجای آن گذاشت.
5. معبدی بَدلی از نیایشگاه «اِسَـگیلَـه» ‹اِ- سَگ- ایلَـه› برای شهر «اور» ‹او- ریم› و دیگر شهرها ساخت.
«اِسَـگیـلَـه/ اِزاگیلا» نام نیایشگاه بزرگ «مردوک» یا خدای
بزرگ است. این نام شباهت فراوانی با نام نیایشگاه ایرانی «اِزَگین» در
«اَرَتَـه» دارد که در حماسه سومری «اِنمِـرکار و فرمانروای اَرَته» بازگو
شده است. آقای جهانشاه درخشانی در آریاییان، مردم کاشی و دیگر ایرانیان
(تهران، 1382، ص 507)، «اِزَگین» را به معنای «سنگ لاجورد» می‌داند. از سوی
دیگر «کاسیان» نیز رنگ آبی را رنگ خداوند بشمار می‌آوردند و «کاشّـو/
کاسّـو»، نام خدای بزرگ آنان به معنای «رنگ آبی» است. امروزه همچنان واژه
«کاس» برای رنگ آبی در گویش‌های محلی بکار می‌رود. برای نمونه در گیلان،
مردان با چشم آبی را «کـاس آقا» خطاب می‌کنند. همچنین برای آگاهی از پیوند
اَرَتَـه با نواحی باستانی حاشیه هلیل‌رود در جنوب جیرفت بنگرید به:
مجیدزاده، یوسف، جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق، تهران، 1382.
6. او کار ناشایست قربانی کردن را رواج داد که پیش از آن نبود ... هر روز کارهایی ناپسند می‌کرد، خشونت و بد‌کرداری.
7. او کارهای ... روزمره را دشوار ساخت. او با مقررات
نامناسب در زنـدگی مـردم دخالت می‌کرد. اندوه و غم را در شهرها پراکند. او
از پرستش «مَــردوک» ‹اَمَـر- اوتو› خدای بزرگ روی برگرداند.
گمان می‌رود نام «مردوک» با واژه آریایی و اوستایی
«اَمِـرِتات» به معنای «جاودانگی/ بی‌مرگی» در پیوند باشد. اما ویژگی‌های
دیگر مردوک شباهت‌هایی با «اهورامزدا» دارد و همچون او در سیاره «مشتری»
متجلی می‌شده است. همانگونه که مردوک را با نام «اَمَـر- اوتو‌»
می‌شناخته‌اند؛ از او با نام آریایی و کاسی «شوگورو» نیز یاد می‌کرده‌اند
که به معنای «بزرگترین سرور» بوده و با معنای اهورامزدا (سرور دانا/ سرور
خردمند) در پیوند است.
8. او مردم را به سختی معاش دچار کرد. هر روز به
شیوه‌ای ساکنان شهر را آزار می‌داد. او با کارهای خشنِ خود مردم را نابود
می‌کرد ... همه مردم را.
9. از ناله و دادخواهی مردم، «اِنـلیل/ ایـلّیل» خدای
بزرگ (= مردوک) ناراحت شد ... دیگر ایزدان آن سرزمین را ترک کرده بودند.
(منظور آبادانی و فراوانی و آرامش)
10. مردم از خدای بزرگ می‌خواستند تا به وضع همه
باشندگان روی زمین که زندگی و کاشانه‌اشان رو به ویرانی می‌رفت، توجه کند.
مردوک خدای بزرگ اراده کرد تا ایزدان به «بابِـل» بازگردند.
11. ساکنان سرزمین «سـومِـر» و «اَکَّـد» مانند مردگان شده بودند. مردوک بسوی آنان متوجه شد و بر آنان رحمت آورد.
12. مردوک به دنبال فرمانروایی دادگر در سراسر همه
کشورها به جستجو پرداخت. به جستجوی شاهی خوب که او را یاری دهد. آنگاه او
نام «کورش» پادشاه «اَنْـشان» ‹اَن- شـَ- اَن› را برخواند. از او بنام
پادشاه جهان یاد کرد.
13. او تمام سرزمین «گوتی» ‹کو- تی- ای› را به
فرمانبرداری کورش در آورد. همچنین همه مردمان «ماد» ‹اوم- مـان‌مَـن- دَه›
را. کـورش با هر « سیاه سر» (همه انـسان‌ها) دادگرانه رفتار کرد.
در تداول، نامِ بابلی «اومان‌منده» را با «ماد» برابر
می‌دانند. اما به نظر می‌آید که این نام بر همه یا یکی از اقوام آریایی که
در هزاره دوم پیش از میلاد به میاندورود مهاجرت کرده‌ بوده‌اند؛ اطلاق
می‌شده است.
14. کورش با راستی و عدالت کشور را اداره می‌کرد. مردوک، خدای بزرگ، با شادی از کردار نیک و اندیشه نیکِ این پشتیبان مردم خرسند بود.
15. او کورش را برانگیخت تا راه بابل را در پیش گیرد؛ در حالی که خودش همچون یاوری راستین دوشادوش او گام برمی‌داشت.
ممکن است منظور دیده شدن سیاره مشتری بوده باشد. در باورهای
ایرانی، سیاره مشتری نماد آسمانی اهورامزدا/ مردوک بوده است. نک به: بارتل
ل. واندروردن، پیدایش دانش نجوم، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، 1372. او حتی
منظور از «سپاه پر شمار او» را نیز ستارگان آسمان می‌داند.
16. لشکر پر شمار او که همچون آب رودخانه شمارش ناپذیر بود، آراسته به انواع جنگ‌افزارها در کنار او ره می‌سپردند.
17. مردوک مقدر کرد تا کورش بدون جنگ و خونریزی به
شهر بابل وارد شود. او بابل را از هر بلایی ایمن داشت. او «نَـبـونـید»
‹نـَ- بو- نـَ- اید› شاه را به دست کورش سپرد.
18. مردم بابل، سراسر سرزمین سومر و اَکَّـد و همه
فرمانروایان محلی فرمان کورش را پذیرفتند. از پادشاهی او شادمان شدند و با
چهره‌های درخشان او را بوسیدند.
19. مردم سروری را شادباش گفتند که به یاری او از
چنگال مرگ و غم رهایی یافتند و به زندگی بازگشتند. همه ایزدان او را ستودند
و نامش را گرامی داشتند.

20. منم «کـورش»، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه توانمند، شاه بابِـل، شاه سومر و اَکَّـد، شاه چهار گوشه جهان.
از اینجا روایت به صیغه اول شخص و از زبان کورش بازگو می‌شود.
استرابو نقل می‌کند که «کورش» نامی است که او پس از پادشاهی و با الهام از
رود «کُـر» در جنوب پاسارگاد بر خود نهاد. پیش از این، نام او
«اَگـرَداتوس Agradatus» (اَگـرَداد/ اَگـراداد) بوده است. نک به: جغرافیای
استرابو، ترجمه هـ. صنعتی‌زاده، 1382، ص. 319.
21. پسر «کمبوجیه» ‹کـَ- اَم- بو- زی- یه›، شاه بزرگ،
شاه «اَنْـشان»، نـوه «کـورش» (کـورش یکم)، شاه بزرگ، شاه اَنشان، نبیره
«چیش‌پیش» ‹شی- ایش- بی- ایش›، شاه بزرگ، شاه اَنشان.
22. از دودمـانی ‌کـه ‌همیشه شـاه بـوده‌اند و
فـرمانـروایی‌اش را «بِل/ بعل» ‹بـِ- لو› (خداوند/ = مردوک) و «نَـبـو»
‹نـَ- بو› گرامی می‌دارند و با خرسندی قلبی پادشاهی او را خواهانند. آنگاه
که بدون جنگ و پیکار وارد بابل شدم؛
«نَـبـو» ایزد نویسندگی و دبیـری بـوده، و نیایشگاه او به
نـام «اِزیـدَه» خوانده می‌شده است. ورود کورش «بدون جنگ و پیکار» به بابل،
نه تنها در گزارش او، بلکه در متون بابلی همچون «سالنامه نبونید» و نیز در
«تواریخ هرودوت» (کتاب یکم) تأیید شده است. برای آگاهی از سالنامه نبونید
نگاه کنید به:
 Hinnz, W., Darios und die Perser, I, 1976, p. 106.
23. همه مـردم گام‌های مرا با شادمانی پذیرفتند. در
بارگاه پادشاهان بـابـل بر تخت شهریاری نشستم. مَردوک دل‌های پاک مردم بابل
را متوجه من‌کرد، زیرا من او را ارجمند و گرامی داشتم.
پذیرش کورش توسط مردم، در «کورش‌نامه/ سیروپدی» (Curou
Paideia) نوشته گزنفون نیز تأیید شده است. گزنفون اظهار می‌دارد که مردمان
همه کشورها با رضایت خودشان پادشاهی و اقتدار کورش را پذیرفته بودند
(سیروپدی، کتاب یکم).
24. ارتش بزرگ من به صلح و آرامی وارد بابل شد. نگذاشتم رنج و آزاری به مردم این شهر و این سرزمین وارد آید.
25. وضع داخلی بابل و جایگاه‌های مقدسش قلب مرا تکان
داد ... من برای صلح کوشیدم. نَـبونید، مردم درمانده بابل را به بردگی
کشیده بود، کاری که در خور شأن آنان نبود.
26. من برده‌داری را برانداختم. به بدبختی‌های آنان
پایان بخشیدم. فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدای خود آزاد باشند و آنان
را نیازارند. فرمان دادم که هیچکس اهالی شهر را از هستی ساقط نکند. مردوک
از کردار نیک من خشنود شد.
27. او بر من، کورش، که ستایشگر او هستم، بر پسر من «کمبوجیه» و همچنین بر همه سپاهیان من،
28. برکت و مهربانی‌اش را ارزانی داشت. ما همگی
شادمانه و در صلح و آشتی مقام بلندش را ستودیم. به فرمان مَردوک همه شاهانی
که بر اورنگ پادشاهی نشسته‌اند؛
29. و همه پادشاهان سرزمین‌های جهان، از «دریای بالا»
تا «دریای پایین» (دریای مدیترانه تا خلیج فارس)، همه مردم سرزمین‌های
دوردست، همه پادشاهان «آموری» ‹اَ- مور- ری- ای›، همه چادرنشینان،
30. مـرا خـراج گذاردند و در بـابـل بر من بـوسـه زدنـد. از ... تا «آشـــور» ‹اَش- شور› و «شوش» ‹شو- شَن›.
31. من شهرهای «آگادِه» ‹اَ- گـَ- دِه›، «اِشنونا»
‹اِش- نو- نَک›، «زَمبان» ‹زَ- اَم- بـَ- اَن›، «مِتورنو» ‹مـِ- تور- نو›،
«دیر» ‹دِ- ایر›، سرزمین «گوتیان» و شهرهای کهن آنسوی «دجله» ‹ای- دیک-
لَت› که ویران شده بود را از نو ساختم.
32. فرمان دادم تمام نیایشگاه‌هایی که بسته شده بود
را بگشایند. همه خدایان این نیایشگاه‌ها را به جاهای خود بازگرداندم. همه
مردمانی که پراکنده و آواره شده بودند را به جایگاه‌های خود برگرداندم.
خانه‌های ویران آنان را آباد کردم. همه مردم را به همبستگی فرا خواندم.
با اینکه هیچ دلیل قاطعی در زرتشتی بودنِ کورش بزرگ در دست
نیست؛ اما او همچون زرتشت به این باور کهن ایرانی پایبند بوده است که هر کس
در پرستش خدای خود و انتخاب دین خود آزاد است. افسوس که موبدان زرتشتی عصر
ساسانی با سختگیری‌ و خشونت‌های بی‌شمار و اعمال سلیقه‌های شخصی در تحریف
آیین زرتشت، به این دستاورد با ارزش فرهنگ ایرانی آسیب زدند.
33. همچنین پیکره خدایان سومر و اَکَّـد را که
نَـبونید بدون واهمه از خدای بزرگ به بابل آورده بود؛ به خشنودی مَردوک به
شادی و خرمی،
34. به نیایشگاه‌های خودشان بازگرداندم، بشود که
دل‌ها شاد گردد. بشود، خدایانی که آنان را به جایگاه‌های مقدس نخستین‌شان
بازگرداندم،
گشایش و بازسازی نیایشگاه‌ها به فرمان کورش، دستکم در یک متن
دیگر شناخته شده است. بر این لوح چهار سطری که از «اَرَخ» در میاندورود کشف
شده، آمده است: “منم کورش، پسر کمبوجیه، شاه توانمند، آنکه «اِسَـگیلَـه» و
«اِزیـدَه» را باز ساخت.” برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به صفحه 156 مقاله
W. Eilers در کتاب‌شناسی.
35. هر روز در پیشگاه خدای بزرگ برایم خواستار
زندگانی بلند باشند. بشود که سخنان پر برکت و نیکخواهانه برایم بیابند.
بشود که آنان به خدای من مَردوک بگویند: ‘‘به کورش شاه، پادشاهی که ترا
گرامی می‌دارد و پسرش کمبوجیه جایگاهی در سرای سپند ارزانی دار.’’
در باورهای ایرانی، «سرای سپند» یا «اَنَـغْـرَه
رَئُـچَـنْـگْـه» (اَنَـغران/ اَنارام) به معنای «روشنایی بی‌پایان و
جایگاه خدای بزرگ یا اهورامزدا و بهشت برین است.
36. بی‌گمان در روزهای سازندگی، همگی مردم بابل،
پادشاه را گرامی داشتند و من برای همه مردم جامعه‌ای آرام فراهم ساختم.
(صلح و آرامش را به تمامی مردم اعطا کردم). . . . .
37. … غاز، دو اردک، ده کبوتر. برای غازها، اردک‌ها و کبوتران…
از سطر 37 تا 45 بخش نویافته‌ای است که در پیشگفتار به آن اشاره شد. این نُه سطر دنباله بلافصل سطرهای پیشین نیست.
38. ... باروی بزرگ شهر بابل بنام «ایمگور- اِنـلیل» ‹ایم- گور- اِن- لیل› را استوار گردانیدم ...
39. ... دیوار آجری خندق شهر را،
40. ... که هیچیک از شاهان پیشین با بردگانِ به بیگاری گرفته شده به پایان نرسانیده بودند؛
41. ... به انجام رسانیدم.
42. دروازه‌هایی بزرگ برای آنها گذاشتم با درهایی از چوب «سِدر» و روکشی از مفرغ ...
43. ...کتیبه‌ای از پـادشاهی پیش از من بنام «آشور بانیپال» ‹آش- شور- با- نی- اَپ- لی›
44. ...
45. ... برای همیشه

نوشته شده در چهارشنبه 89/7/14ساعت 5:37 عصر توسط سودایسلیانی نظرات ( ) | |